Başarısızlık Korkusu: Kendini Sınırlama ve Aşma Yolları

Başarılı olmayı kim istemez ki? Her birimizin başarı tanımı farklı olsa bile kendimizi çoğu zaman başarılarımız ile tanımlarız. İstediğimiz ve başaracağımız şeylerin hayalini kurar, bunlara ulaşmak için uğraş verir emek harcarız, başarıyı elde ettiğimizde de doğal olarak bundan büyük bir keyif alırız. Çevremizden takdir görür kendimizle gurur duyarız. Kendimize olan güvenimiz artar.

Başarısızlık Korkusu Nedir?

Başarıya giden yolda takıldığımız en büyük engellerden biri başarısızlık korkumuzdur. Başarısızlık korkusu bir şeyi yapmak için yeterince istek duymamıza rağmen başarısız olma korkusu nedeni ile harekete geçmekten kendimizi alıkoyma durumu olarak tanımlanabilir. Bu duyguya sahipsek korktuğumuz sonuca karşı kendimizi korumak amacı ile üstlendiğimiz görevden kaçınarak korkularımızı engellemeye çalışabiliriz. Belli bir oranda bu duygu tarafından uyarıldığımızda ve bu başarısızlık korkusunu hissettiğimizde bu duygudan gelen tehdide karşı bir çıkış yolu arama yoluna girebiliriz. Bu da bizim duygu ve davranışlarımıza yansıyabilir. Başarısızlığı nasıl tanımladığımız ve nasıl deneyimlediğimiz, bizlerin yeterliliğini ve sosyal ortamlarımızda ne hissedip nasıl davranacağımızı belirler. 

Başarısızlık korkusu her insanda farklı bir durumda kendini gösterebilir. Her başlanan görevde, her yeni hedefte isteğimiz dışında korku ve kaygının getirdiği bir ‘şüphe’ ve bir ‘acaba’ oluşabilir. Bunu yönetebiliyorsak endişelenecek bir durum olmayabilir. Belli düzeyde olan korku ve kaygı bizleri öğrenmeye ve gelişime açık hale getirir; adımlar atarak harekete geçmemizi, ayakta kalarak ilerlememizi sağlar. Ancak bu korku başarımızı etkiliyorsa, bu başarısızlık korkusunun bizi ele geçirip etkisi altına aldığını gösteriyor olabilir. Başarısızlık konusunda duyduğumuz yüksek korku ise bizim tökezlememizi ve sağlam bir şekilde yolumuza devam etmemizi engelleyebilir. Bizlerin hem özel hem de profesyonel hayatlarımızda büyük ölçüde yetersizlik hissi duymamıza yol açarak stres düzeyimizin artmasına ve potansiyelimizi yeteri ölçüde kullanmamız konusunda zorluk yaşamamıza neden olabilir.

Başarısızlık Korkusunun Belirtileri

1. Fiziksel Belirtiler: Performans göstermemiz gereken veya performansımızın ölçüleceği bir durumda kalp çarpıntısı, terleme, titreme, bacak sallama, hareket halinde olma gibi belirtiler gösteriyorsak bu başarısızlık korkusunun somatik belirtileri olabilir.

2. Düşünsel Belirtiler: Aklımıza sürekli “başaramayacağım, rezil olacağım, işten atılacağım” gibi olumsuz düşünceler geliyorsa ve bunları takıntılı bir şekilde düşünmeyi bırakamıyorsak üstelik bu düşünceler hakimiyeti ele geçirip davranışlarımıza yön veriyorsa başarısızlık korkusunun düşünsel belirtilerinden söz ediyor olabiliriz.

3. Duygusal Belirtiler: Yine performans göstermemiz gereken veya performansımızın ölçüleceği bir durumla karşı karşıyayken hissediyor olduğumuz yoğun kaygı, korku, huzursuzluk, çaresizlik ve umutsuzluk hali vb. duygusal belirtilerden bahsedilebilir.

4. Davranışsal Belirtiler: Başarısız olabilirim düşüncesi ile başarısız olma ihtimalini ortadan kaldırmak adına herhangi bir şekilde performans göstermemiz gereken veya test edileceğimiz durumlardan kaçınma, görevlerimizi erteleme, çeşitli bahaneler üretme veya tam tersi olarak asla hazır olmadığmız düşüncesi sonucu gereğinden fazla efor harcama gibi davranışsal tepkiler başarısızlık korkusunun bir göstergesi olabilir.

Başarısızlık Korkusunun Nedenleri

1. Mükemmeliyetçilik ve Yüksek Standartlar: Kendimizin ve başkalarının standartlarını çok yüksek tutuyor ve kendimizden en iyi performansı gerçekleştirme zorunluluğu hissediyorsak bu durum elde ettiğimiz hiçbir sonuçtan kolay kolay tatmin olmamamıza yol açabilir ve dolayısıyla başarısız olduğumuz inancımızı güçlendirerek başarısızlık korkumuzu besleyebilir.

2. Düşük Benlik Saygısı: Benlik saygımızın düşük olması başarılı olamayacağımıza dair güçlü bir inanç geliştirmemize sebep olabilir. Düşük benlik saygısı sonucu dışsal motivasyonumuz daha güçlü hale gelir; başkalarından alacağımız takdir ve pekiştireçlere daha çok ihtiyaç duyarız. Böylece başarısız olabilme ihtimali bizim için daha korkutucu ve kaygılandırıcı hale gelir.

3. Duygusal Kaçınma: Başarısızlık bizlerde hayal kırıklığı, utanç, suçluluk gibi duygulara ve eleştirilme, rezil olma veya alay konusu olup aşağılanma gibi durumlara yol açabileceği için bizler bu duygulardan kaçınmaya çalışıyor olabiliriz. Kendi değerimizi düşürme ve sosyal çevremizi kaybetme korkusu yaşıyor olabiliriz. Belki bizim yapmamız gereken bir sunumda veya bizim sorumluluğumuzda olan bir işe başlamakta zorlanıyor olabiliriz. Bir işe başlamaz ya da yapmazsak başarısız olma riskimizin de olmayacağını, böylece bu duyguların hiçbirini yaşamak zorunda kalmayacağımızı düşünüyor olabiliriz.

4. Kıyaslama: Kendimizi başkaları ile kıyaslama başarı korkumuzu tetikleyen en büyük etkenlerden biridir. “Bak işte o bunu çok daha kısa sürede çok daha güzel yaptı, demek ki ben yeteneksiz ve başarısızım”. Bu tarz kıyaslama durumlarında kendimizi yetersiz hissedip daha aşağıda olduğumuzu düşünerek başarısızlık korkumuzu pekiştirebiliriz.

5. Toplumsal Baskı: Toplumun başarıya verdiği önem ve değer, ailenin, arkadaşların ve çevrenin beklentileri ve etkileri bizlerin başarıya ulaşması yönünde baskı oluşturabilir. Örneğin, ailelerin ve çevrenin çocuklarından üniversite sınavında yüksek puan tutturup üniversiteyi kazanma beklentileri gibi beklentiler onların “ya kazanamazsam” düşüncesi ile başarısızlık korkularını tetikleyebilir.

Başarısızlık Korkusu ile Nasıl Başa Çıkılır?

Başarısızlık korkusu kişiyi oldukça yoran, hayatının birçok alanında karşısına çıkan bir durumdur. Başarısızlık korkusu kişinin romantik ilişki, arkadaşlık ilişkisi, iş hayatı gibi birçok alanda sorun yaşamasına neden olabilir. Başarısızlık korkusu özel hayatımızda sosyal ortamlardan kaçınmamıza veya uzak durmamıza neden olarak kendimizi ifade etme ve yardım talep etme gibi konularda zorlanmamıza neden olabilir. İşte veya özel hayatımızda, yenilik ve yaratıcılık gerektiren konularda risk alamamıza, eleştiriden çekinerek gelişim gösterememize, bunun sonucunda ise ilerleme büyüyebilme fırsatlarını kaçırmamıza neden olabilir. Sonuç olarak kendi potansiyelimizi gerçekleştirmemizin önündeki en büyük engel olabilir.

1. Küçük Hedefler Belirlemek: Başarıya giden yolda bir çırpıda en iyiyi başarma beklentisi yerine küçük hedefler belirleyip onlara ulaştıkça bir sonraki hedefimize doğru yol almak, bizi motive edip kaygımızın azalmasına yardımcı olabilir. İşte kıdemimizi ve pozisyonumuzu yükseltmek için ilerleyebileceğimiz konularda adım adım hedefler belirlemek başarısızlık korkumuzu yönetmemize yardımcı olabilir.

2. Kontrol Edebileceklerimize Odaklanmak: Hayat belirsizliklerle dolu bir yerdir ve bizim her şeyi kontrol edebilmemiz mümkün değildir. Bizler hayatta kontrol edemeyeceklerimizi kabul edip becerilerimiz ve yapabileceklerimiz doğrultusunda hareket edersek bu bizim başarısızlık korkumuzu azaltmamızı sağlayabilir.

3. Kendimizi Başkaları ile Kıyaslamaktan Vazgeçmek: Bu kendimize odaklanıp geliştirmemiz gereken yönlerimize daha rahat yönelmemize yardımcı olur ve işlerimizi daha rahat yapabilmemizi sağlar.

4. Meditasyon ve Mindfulness: Meditasyon ve mindfulness (farkındalık) teknikleri kaygıyı azaltmada etkili olabilir. Bu teknikler bizlerin anı yaşamamıza, korku ve kaygılarımızı yönetmemize yardımcı olabilir.

5. Profesyonel Yardım Almak: Bu yolları denediğimiz halde, kendi başımıza başa çıkamadığımız, başarısızlık korkusunu yoğun yaşadığımız, bu korkunun azalmadığı durumlarda psikolog / uzman  desteği almak stresimizi azaltmaya, hayatımızdaki fırsatları değerlendirebilmeye, başarıyı yakalamamıza ve yaşamdan keyif alarak yaşamamıza olanak sağlama konusunda çok faydalı olabilir. Başarısızlık korkusu birçoğumuzun yaşamında karşılaştığı olağan bir durumdur ve bu korkuyla başa çıkmak mümkündür.