Çocuklarda Kayıp ve Yas: Ebeveyn Destek Rehberi

Sevilen ve güven duyulan kişi kaybedildiğinde kaygı, keder ve üzüntü gibi yoğun olarak yaşanan duygular yas tepkileri olarak ortaya çıkar.

Yas, ölüm veya bir felaketten doğan acı ve bu acıyı belirten davranışlar olarak da tanımlanabilir.

Yalnızca bir yakının kaybı sonrası değil, bizim için önem arz eden, bağlılık geliştirdiğimiz herhangi bir nesnenin kaybı sonrası dahi yaşanabilen bir deneyimdir.

Yas Süreçleri

Aşama 1: Şok ve uyuşma 

Kaybın olduğu/öğrenildiği ilk zamanlarda yaşanır ve kişi ölüm gerçeğiyle kısa bir süre hissizlik yaşar.

Aşama 2: İnanmama ve İnkar

Kişi ölümü/kayıp gerçeğini bir süre reddederek hiçbir şey olmamış gibi davranabilir. Bu tepkiler kişinin kaybını öğrendiği gün ve sonrası durumla kısa bir süre başa çıkmasına yardımcı olur.

Aşama 3: Arzu Etme

Kaybedilen kişinin geri dönmesi arzu edilir ve beklenir. Yalnızlık ve öfke gibi duygular bu sürecin önemli bir parçasıdır. Yaşanılan öfkenin en büyük sebeplerinden biri kişinin kendisini “neden ben” diye sorgulamasına bağlı olarak gelişir. Ancak bu öfke çevredekiler tarafından kişisel olarak algılanmamalı, bir çeşit duruma uyum sağlama çabası olarak nitelendirilmelidir.

Aşama 4: Çaresizlik

Kayıp gerçeğinin kabullenilmesi ve sonuçlarının anlaşılmasıyla hissedilen çaresizlik yas tutma sürecinin önemli bir parçasıdır. Bu aşamada hissedilen kaygı sonucu iş hayatında ve sosyal ilişkilerde güçlükler yaşanabilir.

Aşama 5: Kabullenme ve Hayatı Düzenleme

Bu dönemde ölüm/kayıp gerçeği artık kabullenilmiştir. Yas tepkilerinin çeşitliliği ve yoğunluğunda azalmalar görülür. Normal yaşam fonksiyonları düzenlenir ve yeni ilişkiler ve projeler için yatırım yapılır.

Yas Sürecini ve Tepkilerini Belirleyen Faktörler

· Cinsiyet

· Ölen kişinin ve kaybı yaşayan kişinin yaşı

· Ölüm şekli

· Çoğul kayıp

· Sosyal destek

· Yakınlık

· Sosyoekonomik durum

· Kayıp yaşanan kişiyle ilişkinin niteliği

· Kültür

Gelişimsel Olarak Ölüm Kavramı

Ölümü anlamlandırabilmek için bireylerin önce üç temel kavramı anlayabilmesi gerekir.

• Evrensellik: Tüm canlıların öleceğini,

• Geri dönülmezlik: Ölümden sonra tekrar yaşama dönmenin mümkün olmadığını

• İşlevsizlik: Ölümün yaşam fonksiyonlarının sonu anlamına geldiğini bilmek gerekir.

  
  

Yaşanan ölüme çocukların, ergenlerin ve yetişkinlerin birbirinden farklı yas tepkileri vermesinde ölüm kavramının anlamlandırılması önemlidir. Yaş dönemine uygun açıklamalar yapılmalıdır. Çocuğun yaşına uygun açıklamalar, ölüm hakkında konuşmak, cenaze ve anma törenine katılım, çocuğun yas tepkilerinin şiddeti ailelerin psikolog desteğine başvurdukları durumlar arasındadır. 

Anne-baba için yas sürecini atlatmak güç ve zorlayıcı olabilir. Olayla yüzleşmekten kaçınabilirler. Ancak çocuklarına yardım edebilmek için ilk önce yapmaları gereken kendileriyle ilgilenmek ve bu süreci kabul etmektir. Bu sebeple hem kendileri için hem de çocukları için psikolog desteği almaları gerekebilir.

Çocuklarda Acil Müdahale Edilmesi Gereken Durumlar:

Çocuk,

• İntihar veya cinayet nedeniyle matem tutuyorsa,

• Bir ölüm olayına tanık olmuşsa,

• Ölen kişinin ölümünden kendini sorumlu tutuyorsa/ sorumluysa (beşik-ölümü gibi) acil müdahale edilmelidir.

  
  

Normal yas tepkileri ve komplike yas belirtileri birbirinden farklıdır. Ailelerin ve öğretmenlerin bu konuda iyi bir gözlem yapmaları gerekli durumlarda terapi desteği alınması krize müdahale için ciddi bir durumdur.