Çocuklarda Öfke Kontrolü: Ebeveyn Rehberi

ÖFKE DUYGUSU

İnsanlar, doğası gereği birtakım temel duygulara sahiptir. İnsanın doğuştan sahip olduğu en temel ve evrensel duygulardan biri de öfkedir. Öfke duygusu her ne kadar toplum içerisinde istenmeyen ve ‘kötü’ olarak atfedilen bir duygu olsa da aslında ‘iyi’ ve ‘kötü’ duygu ayrımının olmadığının altını çizmekle birlikte öfkenin doğru ifade edilmesi doğrultusunda son derece doğal ve sağlıklı bir duygu olduğunu hatırlatmak isteriz. Ancak öfke duygusu, düzenlenemeyen boyutlara ulaşırsa davranışlara yıkıcı ve saldırgan bir şekilde yansıyabileceği, son derece tahrip edici tepkilere ve kişilerarası ilişkileri ve iletişimi zorlayıcı bir faktöre dönüşebileceği de unutulmamalıdır. Kısacası öfke duygusu, temelde gerekli ve sağlıklı ancak düzenlemenin sağlanamadığı ve doğru dışa vurulmadığı takdirde sağlıksız form kazanabilen bir duygudur. 

ÇOCUKLARDA ÖFKE NEDEN OLUR?

Çocuklarda öfke problemi, çok sık rastladığımız ve fazla dikkat çeken bir konudur. "Çocuğum çok öfkeli", "Çocuğum sürekli öfkeleniyor" "Çocuğum çok sinirli", "Çocuğum çok bağırıyor", "Çocuğumu nasıl sakinleştiririm?", "Çocuğum neden bu kadar öfkeli?", "Çocuğumda öfke problemi var" durumları ve sorularıyla sıkça karşılaşıyoruz. Öfke duygusu, çocukların yaşamlarının ilk yıllarındaki yani bebeklik döneminden itibaren başlar. Çocuklarda da diğer herkeste olduğu gibi öfke duygusunun ortaya çıkabilmesi için çeşitli faktörlerin etkisine ihtiyaç vardır. Örneğin: henüz sözel iletişim kurma becerisini kazanamamış bir bebek, istek ve ihtiyaçlarını ifade edemediği ve dolayısıyla istediğini alamadığı için öfkelenebilir. Öfke, temelinde genel olarak güçlü sebepler barındıran bir duygudur. Çocuklardaki öfke probleminde, çocuğa doğrudan yöneltilen ya da dolaylı bir şekilde dış dünyadan gelen sözlerin ve davranışların tetikleyici unsurlar olduğu söylenebilir. Çocukların deneyimlediği duygular, aslında tıpkı biz yetişkinlerde de olduğu gibi çocuğun bu sözleri ve davranışları nasıl yorumladıkları ve ne anlam çıkarttıklarıyla ilişkilidir. Çocuklarda yoğun öfkeye neden olabilecek en büyük tetikleyiciler arasında yer aldığı söylenebilen durumlar:

· Fiziksel bazı uyaranlardan dolayı hissettikleri rahatsızlıklar

· Engellendiğini hissetme

· İstediğine ulaşabilme motivasyonu

· Haksızlığa uğrama hissi

· Hayal kırıklığı yaşama

· Verilen sözlerin tutulmaması

· İhanete uğramışlık hissi

· Anlaşıldığını hissetmeme

· Fiziksel şiddet

· Duygularını bastırmak zorunda kalma

· Travmatik deneyimler

· Yeteri kadar ilgi, sevgi ve şefkat görememe

Bu ve bunun gibi birçok faktör sonucu çocuklarda yoğun öfke duygusu ortaya çıkabilir. Peki bir çocukta öfke duygusu nasıl problem haline dönüşür? Çocuklar öfke duygusunu -diğer bütün duygularda olduğu gibi- hissetmeyi değil, ifade etmeyi ve dışa vurmayı öğrenirler. Bu öğrenme genellikle sosyal öğrenme şeklinde gerçekleşir; gözlem ve taklit etme. Çocuklar, oldukça başarılı taklitçilerdir. Çocuklarda öfkenin saldırganlık boyutuna gelmesinin en büyük nedenlerinden birinin de taklit etme olduğu söylenebilir. Eğer ebeveynler ve bakım verenler problem çözmek için çözüm yolu olarak etkili iletişim yöntemlerini kullanmayıp öfkeyi düzenlemeden ve saldırganlığa ulaşacak şekil boyutlarda dışa vururlarsa çocuk da aynısını taklit eder ve bu yöntemin işe yaradığını görürse bu saldırgan dışa vurumu sürdürebilir. Çocuk da yaşadığı problemleri çözmek için saldırganca davranışlara başvurabilir. 

ÇOCUKLARDA ÖFKE PROBLEMİ İLE BAŞA ÇIKMANIN YOLLARI

Öfkenin düzenlenemediği noktalarda hem yetişkinlerde hem de çocuklarda yıkıcı etkileri olabilir. Bu yıkıcı etkiler dürtüselliğin yüksek olduğu çocukluk gibi kimlik gelişiminin oluşmaya başladığı dönemde, kendini daha güçlü ve etkili bir şekilde gösterebilir ve kişiliğin oluşumunda olumsuz etki yaratabilir. Öfkeli ve saldırgan tavırlar sergileyen çocuklar, aile ilişkileri ve sosyal ilişkiler gibi ilişkilerin yürütüldüğü yaşamın birçok alanında güçlüklerle karşılaşabilir ve bu güçlüklerle baş etmekte ciddi zorluklar yaşayabilirler. Bu nedenle çocuğun yaşadığı öfke duygusunun nedeninin anlaşılması ve çocuğun öfke duygusunun sonucu olarak getirdiği yıkıcı davranışları yerine sağlıklı davranış şekillerinin çocuğa yeniden kazandırılması bu güçlüklerin aşılması için büyük önem taşımaktadır. 

1-) Çocuğun öfke duygusunu kendinde fark etmesini sağlayın: Çocukların öfke duygusuna sebep olan durumla karşı karşıya kaldıklarında, öfkeleneceklerine işaret eden bedenlerinde bazı fizyolojik değişikliklerin ortaya çıktığı öğretilerek başlanabilir. Örneğin: yüzün kızarması, her yerimizi ateş basıyor hissi, ellerin yumruk şeklinde sıkılması, dişlerin sıkılması vb. Bu “bedensel değişikliklerin” tanınması ve fark edilmesi öfkenin düzenlenmesi için oldukça önemlidir. Sonuç olarak tanımlayamadığımız duygumuzu ifade de edemeyiz öyle değil mi? 

2-) Çocuğunuzun duygularını anladığınızı ona gösterin: Çocuk kendi duygusunu tanımlayabildikten sonra anlaşılmayı bekleyecektir. Çocuğun anlaşıldığını hissetmesi çocuğun öfke duygusunun şiddetini azaltmaya yardımcı olabilir. Örneğin: “Parkta daha fazla oynamak istiyordun ancak zamanımız olmadığı için eve dönmek zorunda kaldık ve bu durum seni çok öfkelendirdi.” veya“Demek bana vurmak isteyecek kadar öfkeli hissediyorsun” 

3-) Çocuğun öfke duygusunu sağlıksız dışa vurma şeklini yeniden yapılandırın: Çocuklar istediklerini almak için sınırları zorlamaya oldukça müsaitlerdir. Bu nedenle yıkıcı davranış tekrarlarına sıkça düşebilirler. Tam olarak bu noktada çocuğun sergilediği davranışa anında müdahale etmek büyük önem taşımaktadır. Örneğin: “Bana vurmak isteyecek kadar öfkeli olmanı anlıyorum ama eller vurmak için değil. Bana vurmak yerine başka ne yapabilirsin?” veya “Çok öfkelendiğini görebiliyorum. Sakinleşmek için zamana ihtiyacın var gibi duruyor, dilersen sonrasında konuşabiliriz.” Çocuğun yıkıcı herhangi bir davranışına karşı ne olursa olsun yıkıcı tepkiler vermemeliyiz. Aksi takdirde çocuk sosyal öğrenmeyi bu şekilde sürdürür ve yıkıcı davranışları pekişmiş olur. 

4-) Baş edemediğiniz noktada uzman desteği alın: Çocuklarda öfke problemine yönelik çeşitli müdahale yöntemleri bulunmaktadır. Bunlardan en etkilileri çocuğun yaşına göre değişmekle birlikte Oyun Terapisi yöntemi ve Bilişsel Davranışçı Terapi yöntemi olduğu söylenebilir. Bu yöntemler çocuklarda öfke probleminde etkin olarak kullanılan yöntemlerdir ve etkililiği birçok araştırma ile kanıtlanmıştır. Eğer çocuğunuzun öfke problemi baş edemeyeceğiniz bir hal aldıysa ve bu süreci yönetmekte zorlanıyorsanız bir psikolog / uzman desteği almanız önerilir.