Çocuklarda Şiddet Eğilimi: Nedenleri ve Önlemler

 “Çocuğum bize şiddet uyguluyor” ya da “Çocuğum arkadaşlarına vuruyor” gibi cümleler ve şikayetlerle çok sık karşı karşıya kalmaktayız. Çocukluk dönemi, bir çocuğun fiziksel, bilişsel ve psiko-sosyal gelişiminde oldukça önemlidir bir dönemdir. Çocukluk döneminde, çocuklar dünyayı kavrar, anlamlandırır ve birçok yeni beceri kazanırlar. Çocukların yeni beceriler kazanmasındaki en etkili yöntem taklittir. Çocuklar, bakım verenlerinden ve çevresindeki diğer bireylerden gördüğü ve öğrendiği davranış biçimlerini kendilerine uyarlarlar ve bu doğrultuda hareket ederler. Erken çocukluk döneminde yaşanan deneyimler çocuğun sağlıklı bir psiko-sosyal gelişimini etkiler.

Çocuğum Neden Şiddete Meyilli?

Çocuklar her zaman yaşlarının dönemine uygun davranmayabilirler ve eğer klinik bir tanı yoksa bu durum her zaman bir sorun olduğu anlamına gelmeyebilir. Çocuklar herhangi bir soruna yönelik duygularını nasıl ifade edeceklerini bilemedikleri zaman öfke nöbeti geçirme, ağlayarak kendini yerlere atma, vurma, saç çekme, çimdikleme gibi şiddet içerikli dışa vurumlar sergileyebilirler. Tüm bu şiddet içerikli dışa vurumlar, çocuğun bir duygu yaşıyor, bu duyguyu tanımlayamıyor ve nasıl ifade edeceğini bilmiyor olduğuna dair ipuçları vermektedir. Şiddet içerikli davranışlar birçok çocuğun silah olarak kullandığı ve genelde istediği sonucu aldığı bir yöntemdir. Çocuklar, istediğini alamadığı ya da yaptıramadığı zaman öfkelenirler. Çoğu çocuk öfkesini bu şekilde dışa vurur. Peki çocuklar öfkelerini bu şekilde dışa vurmayı nereden öğrenirler? Takdir edeceğiniz üzere bir çocuğun gözlemleyebileceği ve örnek alabileceği yegâne kişiler ebeveynleri ve bakım verenleridir. Ebeveynlerin çocuğa davranışları ve tepkileri fiziksel ihtiyaçlarının karşılanması kadar önemli ve hayatidir. Özellikle okul öncesi çağdaki bir çocuk için ebeveyn, bakım veren tutumları ve oynanmaya, izlenmeye başlayan şiddet içerikli oyunlar ve videolar çok daha fazla önem arz etmektedir. Okul çağına gelmiş ve sosyal çevresi ebeveynlerinin dışına çıkmış bir çocuk için ise bakım veren tutumları ve şiddet içerikli oyunlar ve videoların haricinde arkadaş tutumlarının devreye girdiği söylenebilir. Çocuk, şiddeti öğrenebileceği ya da gözlemleyebileceği bir ortamda büyümediyse şiddet davranışını arkadaşlarından öğrenebilir. Bir diğer ihtimal de daha önce bahsettiğimiz gibi çocuğun internet üzerinden oynadığı şiddet içerikli oyunlar ya da izlerken ciddi vakit harcadığı şiddet içerikli videolar olabilir. 

Çocuğum Bize Vuruyor

 Çocukların şiddet içerikli davranışları sergilemeyi ebeveynler, bakım verenler, sosyal ortam (okul, arkadaşlar vs.) ya da video oyunları gibi dış faktörlerden öğrendiğinden bahsetmiştik. İstediğinin yapılmadığını gören bir çocuk amacına ulaşabilmek için “Sizi artık sevmiyorum”, “Siz çok kötü anne babalarsınız” diyip vurabilir. Böyle bir durumda “Şu an çok öfkelisin, seni anlıyorum ama ben vurman için değilim. İstersen şurdaki yastığa vurabilirsin” tarzı bir duygu yansıtması ve alternatif sunma yöntemiyle karşılık verebilirsiniz. Size vurmasının ona bir şey kazandırmayacağını ve bunun zararlı bir davranış olduğunu vurgulayabilirsiniz. Eğer çocuğunuz vurma davranışına devam ediyorsa “Eğer bana vurmaya devam etmeyi seçersen bugün parka gitmemeyi seçmiş olursun” gibi bir seçenek sunabilirsiniz. Şunu unutmamak gerekir ki önemli olan bir davranışın öğrenilmesine engel olmak değil, öğrenilen davranışın sürdürülmesine izin vermemektir.

Çocuğum Arkadaşlarına Vuruyor

Eğer “Bizim evde hiç böyle şeyler olmaz, vurma gibi bir alışkanlığı da yoktur, nereden çıktı anlamadık” diyorsanız; vurma davranışını arkadaşlarından öğrenen bir çocuğun kendini savunmak adına böyle bir tutum sergiliyor olabileceğini göz önünde bulundurun. Bu tarz bir durumda muhakkak sınıf öğretmeni veya rehber öğretmenle iletişime geçin. Fakat vurma davranışını ebeveynleri veya bakım verenlerinden öğrenen bir çocuk ise ebeveynlerine hissettiği öfkeyi onlardan çekindiği için yansıtamayıp bu öfkeyi arkadaşlarından çıkarıyor olabilir. Bu öfke dışa vurumu yine çocuğun öğrenmesi sonucu gerçekleşmektedir. 

Çocuğum Şiddete Meyilli, Ne Yapmalıyım?

Çocuğun şiddet içerikli davranışlarına son vermek adına öncelikle çocuğun şiddet içerikli bu davranışlarına neden olan öncülleri tespit etmek gerekmektedir. Örneğin “Çocuğum bu şiddet içerikli davranışları nereden öğrendi?” ve “Çocuğumun bu şiddet içerikli davranışları sürdürmesine sebep olan faktörler neler?” gibi… Tüm bunları tespit ettikten sonra şiddet içerikli davranışlara son vermek konuda ebeveynin yapabileceği en önemli şey çocuğun hissettiği duyguyu anlamak ve ona bu öfke duygusunu nasıl ifade etmesi gerektiğini öğretmek olacaktır. Çocuğun bu şiddet içerikli davranışlarına son vermek adına çocuğa istediğini veren ya da çocuğun istediğini yapan ebeveyn, çocuğun şiddet yöntemini silah olarak pekiştirmesine yol açar. Yani çocuk, şiddetin işe yarayan etkili bir yöntem olduğunu öğrenir ve buna benzer durumlarda sürekli şiddet yöntemine başvurur. Sizler ebeveynler olarak çocuğunuzun şiddet içerikli davranışları karşısında sabredemiyor olabilir ve bazen istemeden de olsa kendinizi çocuğunuzun şiddet içerikli davranışlarına şiddetle karşılık verirken buluyor olabilirsiniz. Bu tarz bir durumda sizin karşılık olarak verdiğiniz şiddet davranışı çocuğunuzu daha çok öfkelendirebilir ve şiddet davranışını normalleştirebilir. Böylelikle çocuk, şiddet davranışının yanlış bir davranış biçimi olmadığı kanısına varır ve şiddet içerikli davranışları sürdürmeye devam eder. Bu şiddet uygulama durumu sürekliliğini koruyor ve kontrolden çıkıyormuş gibi hissediyorsanız bir psikologdan yardım almanız gerekmektedir.