Çocuklarda Yalan Söyleme: Nedenleri ve Çözümler

“Beyaz yalan; ama unutmamalı ki, en kolay kirlenen renk de beyazdır.”

                                                                                                    Tuğrul Şavkav

Yalanın Renkleri: Siyah Ve Beyaz

Yalan, toplumun genel algısında kötü bir davranış olarak nitelendirilir. Ancak bu “Yalan kötü bir davranıştır” anlayışına rağmen her birimizin gün içinde söylediği yalanlar mevcut değil midir? Hatta bunların bir kısmını beyaz yalanlar olarak atfetmez miyiz? Yalanın renkleri, yalanın söyleniş amacına ve o yalan sonucunda ortaya çıkan duruma göre oluşuyor diyebiliriz. Söylenen yalanın amacı başkalarını korumak ve çıkarını gözetmekse bunu prososyal yalan olarak nitelendiriyoruz. Toplumun beyaz yalan olarak isimlendirdiği yalan tam olarak bu. Başka biri üzülmesin veya daha iyi hissetsin diyerek gerçeğin dışında bir şeyi dile getirmiş oluyoruz. Çoğu zaman prososyal yalanı nezaketin de bir parçası olarak görürüz. Diğer bir yandan tamamen kendi çıkarlarımızı düşünerek söylediğimiz yalanlar vardır. Kötü olarak sıfatlandırılan bu yalanlar antisosyal (olumsuz) yalan olarak literatürde yerini alır.

Çocuğum Neden Yalan Söylüyor?

Aslında sosyal hayatın bir parçası olan yalanla er geç çocuklar da tanışır ve tecrübe eder. Çocuklar 2-3 yaşlarındayken yalan söylemeye başlayabilirler. Prososyal yalanlarla başlayan bu süreç antisosyal yalanların keşfiyle devam eder. Çocuk daha küçük yaşlardayken, çocuğun iyi niyetli, beyaz yalanlar söylemesiyle karşılaşılabilir. Yapılan pek çok çalışma çocuğun yaş aldıkça yalan söyleme davranışının arttığını ortaya koyar. Çocuğunun yalan söylediğine şahit olan ebeveyn bu konuda kaygılanabilir. Bu durumda ne yapması gerektiğiyle aklında soru işaretleri olabilir. Çocuğun yalan söylerken neyi amaçladığının farkına varmak atılacak ilk temel adımdır.

6 yaş altındaki çocukluk süreci, hayal ve gerçeği ayırt etmek konusunda yeterli beceriye sahip olmadıkları ve hayal dünyalarının güçlü olduğu bir dönemdir. Bu nedenle söyledikleri yalanlar bir davranış bozukluğu olarak görülmez. Çocuk söylediğin yalan ile bir çıkar sağlamak veya kendini bir cezadan korumak isteyebilir. Anne babanın rol model olduğu bu dönemde çocuk yalanı ebeveynlerinden de öğrenebilir. Anne ve babanın kendisini kandırması veya birbirleriyle çelişkili konuşmalar yaptığını görmesi çocukta yalan davranışını gözlemleyeceği bir ortam hazırlar. Ayrıca çocuk bazı zamanlarda nezaket amaçlı yalan söylenebileceği ile yalanın kötü ve yanlış bir davranış olduğu öğretisi arasında kafa karışıklığı yaşayabilir. Katı kuralların olduğu bir ortamda çocuk kendini koruma içgüdüsü ile yalana başvurabilir. Aileler bu nedenle kurallar koyarken çocuğun kendini ve çevreyi keşfedebileceği ona özel bir alan bırakmayı unutmamalıdır.

Çocuğun gerçek ve gerçek olmayan arasındaki farkı anlamaya başladığı noktada söylediği doğru olmayan şeyler yalan olarak kabul edilir. Yaptığı hatalı davranışın sonuçlarıyla yüzleşmek yerine yalanla bu sıkıntılı durumdan kurtulabildiğini gören çocukta yalan söylemek devamlılık gösteren bir hal alabilir. Yalanın alışkanlık haline gelmesi bir davranış bozukluğu olarak görülebilir. Çocuğu bu alışkanlığa iten altta yatan duygu ve düşünceye odaklanılır: aşağılık duygusu, suçluluk, kıskançlık örnek olarak verilebilir. Bu duygular üzerine bir psikolog desteğiyle çalışmak çocuğun gelişimi için önemlidir.

Ebeveyn Olarak Ben Ne Yapmalıyım?

• Çocuğunuzun sizi rol model olarak gördüğünün farkında olun. Her davranışınız onlar tarafından gözlemleniyor ve taklitle öğrenilmeye çalışılıyor. 

• Çocuğunuzun neden yalan söylediğini kızmadan anlamaya çalışın. Onu yalana iten sebebi görmeye çabalayın.

• Katı kurallar ve baskıya karşılık çocuklar yalanla kendine daha esnek bir alan yaratmaya çalışıyor olabilir. Yaptığı her hata sonucunda aşağılanan veya cezalandırılan çocuklar hatalarını örtmek amacıyla yalana başvurabilir.

• Çocuğunuza yalan söyleyerek bir şey yaptırtmaya çalışmayın. Kandırmacayla istediğinizi yaptırırsanız çocuk da birilerini kandırarak kendi istediğini yaptırabilir. Aranızdaki güven bağını koruyun.

• Başkaları ile kıyaslanmak çocuklar da kıskançlık duygusunu besler. Bu duygu sonucunda çocuk yalana başvurabilir. Çocuğunuzu kardeşi veya arkadaşlarıyla kıyaslamayın. 

• Çocuğunuzun başarılarını ve iyi yaptığı işleri ortaya çıkarın. Motivasyonunu yükseltin.

• Tekrar eden yalan söyleme davranışı için bir psikologla görüşün. Temel sorunu bir uzman yardımıyla ortaya çıkabilirsiniz.