Ergenlerde Teknoloji Bağımlılığı: Ailelere Özel Rehber

Teknoloji bağımlılığı özellikle 2000 sonrası dünyada hızlanarak büyüyen bir durumdur. Teknolojiye erişimin arttığı ve çeşitliliğin takip edilemeyecek kadar çoğaldığı bu dönemde herkesin çevresinden birkaç kişi -Hatta belki bu kişi siz bile olabilirsiniz- teknoloji bağımlılığı sorunu yaşamaktadır.

Teknoloji bağımlılığının kişinin günlük hayatında ve sağlığında yarattığı aksamalar ve çeşitli sorunlar gözlemlenir. Teknolojiye duyulan kontrol edilemez ihtiyaç, uzun süreler kullanma ve teknolojiden ayrı kaldığında depresyon yaşanabilir. Ayrıca ergenlerde uyku problemleri, akademik başarısızlık gibi sonuçlara da yol açabilmektedir.

Türkiye’de yaşayan ergenlerin yarısına yakını orta düzeyde, her yedi ergenden biri ise ileri düzeyde teknoloji bağımlılığına sahiptir. Bu demek oluyor ki toplumumuzdaki ergenlerin yarısından fazlasının orta veya ileri düzeyde teknoloji bağımlısı olduğunu söyleyebiliriz. 14-17 yaş aralığını baz alan bu dağılım, durumun ne kadar ileri düzeyde olduğunu göstermektedir.

Bu yazı boyunca çeşitli araştırmalardan yararlanarak bu problemi, sonuçlarını ve bununla nasıl mücadele edilebileceğini anlatacağız.

Teknoloji Bağımlılığı Neden Olur?

Aile İçi İlişkiler ve Teknoloji Bağımlılığı

İnsan sosyal öğrenme yeteneğine sahip bir canlı olarak etrafında gördüklerini gözlem yoluyla öğrenip uygulayabilir. Günümüzde teknolojik aletlerin herkesin elinde olduğu bir dönemde bunu görerek büyümüş bir çocuğun ilerleyen yıllarda teknoloji bağımlılığı yaşama ihtimali yüksektir.

Sosyal öğrenme, teknolojiyi çocuğun davranış repertuvarına kazandırır. Ancak, çocuğun bu davranışı sergileyip sergilememesi çeşitli koşullara bağlıdır. Bu koşullar arasında yalnızlık, aile içindeki zayıf veya problemli ilişkiler ve fiziki imkanların uygunluğu gibi faktörler yer alır.

Yalnızlık ve Teknoloji Bağımlılığı

Özellikle ergenlerde ve genç yetişkinlerde kötüye giden sosyal hayat ve okul, iş, aile gibi ortamlarda yalnızlaşma teknoloji bağımlılığına sebep oluşturmaktadır. Giderek yalnızlaşan kişi bu yalnızlığını sosyal medya fenomenlerine veya kurgusal karakterlere bağlanarak gidermeye çalışabilir.

Bu tarz bir bağlanma zamanla teknoloji bağımlılığını oluşturan yalnızlığı daha da arttırarak ergeni sosyal izolasyona götürebilir. Kişi artık tamamen gerçek dünyadan kopmaya doğru hızlıca yol almaktadır. Bağımlılık ve yalnızlık artık bu noktaya gelindiğinde birbirini besleyen toksik bir ilişki içerisinde kişiyi daha da dibe çeker.

Teknoloji Bağımlılığa ile Birlikte Görülen Sorunlar Nelerdir?

Teknoloji bağımlılığı ile birlikte kişinin hayat kalitesini düşürebilecek pek çok sosyal ve psikolojik duruma yol açabilmektedir. Bunlardan başlıcaları siber zorbalık, DEHB, depresyon gibi sorunlardır.

Teknoloji Bağımlılığı ve Siber Zorbalık

Ergenlerde teknoloji bağımlılığı ve siber zorbalık arasında bir ilişki olduğu görülmektedir.1 Yüksek teknoloji bağımlılığına sahip ergenlerin siber zorbalık mağduru veya uygulayıcısı olma ihtimalinin yüksek olduğu görülmektedir. Bu durum ergenlerde kaygı, depresyon gibi pek çok sorunun tetikleyicisi olabilir.

Teknoloji bağımlılığı, bireyleri dijital ortamlarda daha fazla zaman geçirmeye yönlendirerek siber zorbalık ve sanal arkadaşlıklarla iç içe bir hale getirebilir. Özellikle sosyal medyada uzun saatler geçirmek, kişiyi hem siber zorbalığa maruz kalma hem de zorbalık yapma riskine açık hale getirebilir. Öte yandan, yüz yüze iletişimden uzaklaşan bireyler, duygusal ihtiyaçlarını sanal arkadaşlıklarda karşılamaya çalışabilir, ancak bu da güvenilir olmayan ilişkiler ve kimlik sahtekarlığı gibi riskleri beraberinde getirebilir. Bu üç olgu birbiriyle bağlantılı olup bireylerin psikolojik ve sosyal gelişimini olumsuz etkileyebilir.

Teknoloji Bağımlılığı ve DEHB İllişkili midir?

DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) semptomları (dürtüsellik, dikkatsizlik, hiperaktivite) ile teknoloji bağımlılığı arasında çift yönlü bir ilişki vardır.2 yani teknoloji bağımlılığının DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu)’e sebep olabildiği gibi tam tersi de görülebilir. DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) ve teknoloji bağımlılığının bir arada görüldüğü durumlarda depresyon, anksiyete gibi eş psikolojik problemler görülebilmektedir. Ayrıca stres yönetimi ve duygu düzenleme sorunları ile ortaya çıkabilmektedir.

DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) ve teknoloji bağımlılığı hem birbirlerinin nedeni hem de sonucu olabildiği için bir arada görüldüklerinde birbirlerini destekleyerek ve güçlendirerek kişiyi daha da içinden çıkılmaz bir hale sürükleyebilir. Bu durumda kişinin psikolog / uzman ile yapacağı görüşmeler ile bir müdahale planı oluşturulmalıdır.

Teknoloji Bağımlılığı ve Depresyon

Teknoloji bağımlılığı ve depresyon arasında güçlü bir ilişki vardır. İnternet bağımlılığı özellikle depresyon ile doğrudan ilişkilidir.3 Akıllı telefon kullanımın da belli başlı risk gruplarını depresif semptomlar yaşattığını görebiliriz.

Çocuklar, ergenler ve düşük eğitim seviyesine sahip olan kişiler teknoloji bağımlılığının bu depresif etkilerine karşı daha savunmasızdırlar. Bu yüzden bu kişilerle zamanla umutsuzluk, tükenmişlik, çökkün duygudurum gibi pek çok depresif semptom görünebilir.

Ayrıca teknoloji bağımlılığı ve depresyon ilişkisinde cinsiyetlere göre de farklılaşmalar bulunmaktadır. Erkeklerin daha çok depresyon yüzünden teknoloji bağımlılığı geliştirdiği görülmüştür. Kadınlarda ise durum tam tersi şekildedir. Teknoloji bağımlılığı yüzünden depresif semptomlar göstermek daha yaygındır.

Ayrıca depresyon, teknoloji bağımlılığının dolaylı bir sonucu da olabilir. Siber zorbalık, DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) gibi durumlar yüzünden dolaylı yoldan da depresyon ortaya çıkabilir.

Teknoloji Bağımlılığının Belirtileri Nelerdir?

Fiziksel Belirtiler

Aşırı teknolojik alet kullanımına bağlı olarak uyku sorunları, göz ve baş ağrısı olabilir. Kullanım pozisyonuna bağlı olarak sırt ve kas ağrıları yaşanması muhtemeldir. Hareketsizlik kaynaklı sürekli yorgunluk, miskinlik ve kilo artışı olabilir.

Psikolojik Belirtiler

Cihaza erişimi kısıtlandığında yoğun miktarda kaygı ve stres yaşanabilir. Gerçek hayattan kopma ve yalnızlık yüzünden depresyon ve dikkat eksikliği olabilir. Erteleme davranışı, zaman kontrolünü kaybetme ve sorumlulukları ihmal etmek gibi davranışsal belirtiler de görülebilir.

Sosyal Belirtiler

Sosyal ilişkilerin zayıflaması ve her geçen gün ekran süresinin artmasından kaynaklı gerçek hayattan kopuş yaşanabilir. Bu gerçek hayattan kopuş sebebi ile azalan sosyal beceriler yüzünden yüz yüze görüşmede zorluk yaşanabilir. Hepsine bağlı olarak da akademik ve mesleki başarıda da düşüş kaçınılmaz olarak görülebilir.

Teknoloji Bağımlılığının Sonuçları Nedir?

Teknoloji bağımlılığının sonucunda kişi parça parça toplum ile olan bağlarını kesebilir. Teknoloji bağımlılığı, mesleki ve akademik hayatı da son derece olumsuz etkileyerek hayatın her alanını topyekûn kuşatır. Zamanla büyüyen teknoloji bağımlılığı, ergenleri psikolojik olarak da yıpratır.

Sonunda psikolojik ve sosyal sorunlara boğulmuş, akademik ve mesleki hayatta geriye düşmüş, umutsuz insanlar ortaya çıkabilir. Kişinin hayatını fark etmeden kaplayan teknoloji bağımlılığı erken dönemde masum ve zararsız gibi başlar fakat engellenemezse büyük problemlere yol açabilir.

Teknoloji Bağımlılığı İçin Ailelere Öneriler

Sosyal Hayatına Destek Olun

Çocuğunuzun okul, arkadaş çevresi ile kaynaşması için destekleyici olun. Ona sosyalleşebileceği yeni alanlar yaratın ve onu bu konuda teşvik edin. Yeni kurslar, hobiler ile teknolojik aletler dışında zaman geçirebileceği aktiviteler oluşturun. Bu sayede teknolojinin çocuğunuzun hayatında kapladığı alanı daraltabilirsiniz.

Onunla Zaman Geçirin

Çocuğunuzla beraber aile zamanları planlayın. Sizinle iletişime geçebileceği, konuşabileceği konusunda teminat edin. Birlikte onun da katılmaktan zevk alacağı, zorlama olmayan aktiviteler planlayın. Aile ile geçirilen zaman hem çocuğunuzun sosyal becerilerini pekiştirebilmesine olanak tanır hem de problemlerini sizinle konuşmak konusunda bir güven kaynağı oluşturur.

Bir Uzmandan Destek Alın

Çocuğunuzun hem teknoloji bağımlılığı hem de bu durumun yarattığı psikolojik etkileri ile baş edebilmesi için bir psikolog / uzman desteği alabilir ve kapsamlı bir müdahale programına başlayabilirsiniz. Bir psikolog / uzman rehberliğinde planlanan müdahale programı, çocuğunuzun baş etme becerilerini güçlendirerek teknoloji bağımlılığı probleminin üstesinden gelmesine yardımcı olabilir.

"Çocuğum Kaç Saat Ekran Başında Kalmalı?"

“Çocuğum kaç saat ekran başında kalmalı?” sorusuna uzmanlar arasında birçok farklı cevap verilmesine karşın net bir cevap vermek güçtür. Ancak aşırı teknoloji kullanımının fizyolojik ve zihin fonksiyonları üzerinde yarattığı bozulmaları değerlendirerek cevap verecek olursak; teknoloji kullanımı ergen yaş grubunda günde toplam 2-3 saat ile sınırlandırılmalıdır diyebiliriz. Ancak burada dikkat edilmesi gereken en önemli kriterlerden biri de teknoloji kullanımının ergenin günlük yaşantısındaki işlevselliğine bir etkisi olup olmamasıdır. Bu kriterin kullanım süresinden daha önemli bir kriter olduğu unutulmamalıdır. Yani ergen aşırı teknoloji kullanımı sebebiyle okul hayatında, sosyal hayatta, aile yaşantısında problemler yaşamıyorsa kullanım süresinin bir önemi kalmayabilir.