Kardeş Kıskançlığı: Nedenleri ve Çözüm Önerileri

Çoğu insanın kardeşleriyle olan ilişkisi hayat boyu sürer. Toplumun çoğunluğunun en az bir kardeşe sahip olmasının bir sonucu olarak kardeşler bu kişilerin hayatında önemli bir rol oynamaktadır. Kardeş ilişkileri, bir kişinin hayatının geri kalanı için faydalıdır ve sosyal ve bilişsel gelişimleri üzerinde kalıcı bir etkiye sahiptir. Kardeşler, birbirlerine rol model olmanın yanı sıra, dış dünya ile etkileşimlerin gerçekleşmesine ve sevgi, saygı ve güven duygularının paylaşılmasına elverişli bir ortam da sunarlar. Ayrıca, birçok davranış kalıbını, duyguyu, düşünme biçimini de birbirlerinden öğrenir ve sürdürücü rol oynarlar. 

Kardeş Kıskançlığı Nedenleri

Kıskançlık, gerçek, hayali veya tehdit edilen bir sevgi kaybına tipik bir tepki çeşididir.  Bir çocuğun annesi her zaman ilk kıskançlık deneyiminin odağında olsa da sonraki ilişkiler de olumsuz etkilenebilir. Genellikle, ilk kıskançlık karşılaşmaları psikolojik örüntülerini belirler. 

Yeni kardeşin doğumunun ilk çocukta güçlü bir ilgi ve koruma duygusu uyandırmasına rağmen, annelerin yeni kardeşin gelişinden sonra büyük çocukla daha az zaman harcadıkları ve daha az oyun oynadığı bulunmuştur. Bu strateji, daha büyük çocuğun bebeğe karşı olumsuz duygular beslemesine ve bu duyguları anne-babaya yönlendirmesine neden olabilir. İlk çocuğa ek olarak, orta veya küçük çocuklar da bir kardeşe karşı küskünlük ve düşmanlık davranışları sergileyebilir. 

Çocuklar iki yaş civarında kıskançlığın nasıl bir his olduğunu öğrenirler. Çocuk, kardeşi iki, üç veya dört yaşındayken doğduğunda sevilmediğini ve artık istenmediğini hissedebilir. Herkesin onları kıskandığını düşündüğü için anne ve babasını asla kimseyle paylaşmak istemez. Çocuk, sadece kendisine ait olduğuna inandığı anne ve babasının kardeşiyle paylaşılacağını öğrendiğinde karmaşık duygular yaşar. Bu şaşkınlığa kendi başına bir anlam veremez. Kardeş kıskançlığı, ebeveynlerin tutumları ve eylemleri tarafından tetiklenebilir. 

Kıskançlık, özellikle çocuğun en sevdiği kişileri içeren sosyal faktörler tarafından ortaya çıkar. Küçük çocuk kendini sürekli olarak diğer kardeşleriyle karşılaştırdığından ve ilgi ve şefkat beklediğinden, erken bebeklik döneminde kıskançlık ebeveynleri veya diğer bakıcıları içerir. Küçük çocuklarda kıskançlık, tipik olarak 2-6 yaşları arasında yeni bir kardeşin doğumuna karşı yaygın bir duygusal tepkidir. Kıskançlığın kökeni araştırıldığında, bu duyguyu geliştirip pekiştirenlerin özgüven problemi yaşadıkları, kendilerini başkalarıyla kıyasladıkları ve bunun sonucunda da kıskançlık geliştirdikleri sonucuna varılmıştır.

Kardeş Kıskançlığı Belirtileri

• Kıskançlık sonucu oluşan tipik bir tepki: saldırgan davranıştır. Kardeşi olan çoğu çocuk, birçok karmaşık duygu yaşar ve şunu merak eder: Anne babası kardeşini daha mı çok seviyor? Çocuk, kardeşine sıkı öpücükler verebilir, kimse bakmıyorken onu sıkabilir, hatta öfkesini ifade etmek için onu yaralayabilir. Ara sıra çok daha şiddetli davranışlar sergileyen çocuklar da mevcuttur. Anne ve babasının dikkatini çekmek ve kardeşinin kıskançlığını kazanmak için çocuk kötü davranışlar sergilemeye başlar: şiddet davranışları, kuralları çiğnemek, inatçı olmak, okulda mücadele etmek veya okula gitmek istememek örnek gösterilebilir.

•  Bir kardeş kıskanıldığında, kıskanç çocuk daha küçük bir çocuk gibi davranmaya başlayabilir. Bunlardan en tipik olanı, annenizden size yemek yedirmesini istemek ve bebek bezi değiştirme, bebek gibi konuşma, parmak emme ve annenin göğsünden süt emmeyi isteme gibi bebeklerin davranışlarına benzer davranışlarda bulunabilir. 

•  Başkaları yanındayken kardeşine karşı fazla korumacı ve şefkatli davranabilir fakat ebeveynler ortamı terk ettiği esnada tam tersi bir şekilde incitici davranışlarda bulunabilir. 

• Ebeveynlerine karşı, "Beni artık sevmiyorsunuz, beni umursamıyorsunuz" gibi söylemlerde bulunabilir. 

• Ara sıra kardeşinin gitmesine karşı olan arzusunu anne ve babasına ifade edebilir. 

• Bazı çocuklar utangaçlık, sürekli memnuniyetsizlik ve tırnak yeme gibi davranışlarda bulunabilir.

Kardeş Kıskançlığı Durumunda Ne Yapılmalı? 

• Kardeşlerin (aile büyüklerini dahil etmeden) çatışma çözme becerilerinin geliştirmesi gerekmektedir. Çocukların herhangi bir dış yardım almadan (yalnızca onları göz önünde tutarak) çözmelerini söylerken onları yalnız bırakın. Müdahale edilmesinin gerekli olduğu durumlarda, kimin haklı olduğu yerine ortaklaşa ulaşabilecekleri çözüme vurgu yapılması önemlidir.

• Kardeş kıskançlığı, aile içinde çözülemediğinde bir psikologdan yardım alınması gerekebilir. Aşağıda listelenen durumlarda, ebeveynlerin danışmanlık için bir çocuk psikoloğuna başvurması şiddetle tavsiye edilir: 

- Kardeş kıskançlığı, herhangi biri için fiziksel şiddet veya psikolojik zarar ile sonuçlanırsa. 

- Evde birden fazla çocuk varsa ve anneye çocuk bakımı konusunda yardımcı olunmuyorsa.

- Aile, önemli bir hastalık tedavisi, ebeveyn anlaşmazlığı, boşanma davası vb. gibi bir kardeşe ayrıcalıklı bir konum kazandıran bir olay yaşarsa. 

- Kardeş kıskançlığının bir sonucu olarak altını ıslatma, bağlanma bozuklukları, depresif belirtiler gibi daha ciddi sorunlar başlamışsa, bu sorunlar ayrı ayrı ele alınmalıdır.

Acil önlem alınmazsa kardeş kıskançlığı bir ömür boyu sürebileceğinden, tüm kardeşlerin birbirleriyle etkili bir şekilde nasıl etkileşimde bulunacaklarını öğrenmeleri gerekir. Terapinin amaçları yukarıda sayılan nedenlerin ortadan kaldırılması, kardeşlere ve aile bireylerine verilen zararın giderilmesi ve aile içi açık iletişimin sağlanmasıdır. Kardeşler arasındaki çatışma, ebeveynlerin ruh sağlığıyla ilgili sorunlardan kaynaklanıyorsa, ebeveynlerin de bir psikologdan yardım almaları önerilir.