KARDEŞ KISKANÇLIĞIYLA BAŞA ÇIKMA: PEDAGOG DESTEKLİ YOL HARİTASI

Aile, bir bireyin hayata adım attığı, karakterinin şekillendiği ve değerlerini öğrendiği yerlerden biridir. Sevgi, güven ve ait olma duygusu da genellikle ilk kez aile içinde hissedilir. Her bireyin bu yapıda bir yeri ve rolü vardır. Ancak aileye yeni bir kardeşin katılmasıyla, bu rollerin zaman zaman yeniden şekillenmesi ve dengelerin değişmesi olasıdır. Bu değişim, çocukların duygusal dünyasında bazı karışıklıklara yol açabilir.

Kardeş ilişkileri, aile içindeki en uzun süreli ve en yoğun etkileşimlerin yaşandığı ilişkilerdendir. Bu ilişki, genellikle ortak yaşam alanlarını paylaşma, birlikte büyüme ve aynı ebeveynlerle bağ kurma gibi dinamikler üzerine kuruludur. Kardeşler arasındaki etkileşim; yaş, cinsiyet, kişilik özellikleri ve aile içindeki roller gibi pek çok faktörden etkilenebilir. Bu ilişki bazen yakınlık ve destekle, bazen de rekabet ve çatışmayla şekillenebilir.

Kardeş Kıskançlığı Nedir?

Kıskançlık, çocuklukta da sıkça karşılaşılan, tamamen doğal ve evrensel bir duygudur. Kardeş kıskançlığı, bir çocuğun kardeşine karşı hissettiği yoğun duygusal tepkilerin genel adıdır. Bu durum çocuğun sevgi, ilgi ya da kabul görme ihtiyacının tehlikeye girdiğini hissetmesiyle ortaya çıkabilir. Kardeş kıskançlığı, yalnızca yeni doğan kardeşle sınırlı olmayıp, yaşça büyük kardeşe karşı da gelişebilir. Bu duygu, çocuğun aile içindeki yerini ve ilişkilerini yeniden anlamlandırma süreciyle yakından ilişkilidir.

Kardeş Kıskançlığı Belirtileri

Kardeş kıskançlığı, her çocukta farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Tepkilerin şiddeti ve süresi çocuğun yaşına, kişilik özelliklerine ve ailenin tutumuna göre değişkenlik gösterebilir. Bu nedenle belirtiler her zaman kolay fark edilmeyebilir ya da ilk bakışta kıskançlıkla ilişkilendirilemeyebilir. Kardeş kıskançlığının yaygın belirtileri aşağıdaki gibidir:

●      Daha önce bırakılmış olan parmak emme, alt ıslatma gibi davranışların tekrar başlaması

●      Bebeksi konuşmalar, yaşından küçük davranışlar sergileme çabası (küçük kardeşe duyulan kıskançlık için) veya yaşından büyük davranışlar sergileme çabası (büyük kardeşe duyulan kıskançlık için)

●      Kardeşe karşı zaman zaman olumsuz sözler söyleme ya da zarar verme eğiliminde olma

●      Oyuncağı paylaşmak istememe

●      Huysuzluk, inatlaşma ya da öfke patlamaları

●      Aile bireylerinin ilgisini çekmeye yönelik davranışlar sergileme (olumsuz veya olumlu)

●      Uyku düzeninde ya da iştahında geçici değişiklikler yaşama

●      Fiziksel yakınmalarda (örneğin karın ya da baş ağrısı) artış

●      Daha sessiz, içine kapanık ya da tam tersi, aşırı uyumlu bir tutum sergileme

●      Oyunlarında kıskançlıkla ilgili temaların yer alması

●      Ebeveynler tarafından kardeşe yaptırım uygulatmaya çalışma

Kardeş Kıskançlığı Neden Olur?

Kardeş kıskançlığının temelinde yer alabilecek nedenleri anlamaya çalışmak, hem ebeveynlerin hem de çocukların bu süreci daha sağlıklı yönetebilmesini sağlayabilir. Kardeşler arası olan kardeş kıskançlığının nedenlerinden bazılarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

1. Ebeveyn İlgisinin Paylaşılması Endişesi

Çocuklar, özellikle küçük yaşlarda anne ve babalarının sevgisini koşulsuz ve sürekli hissetmek isterler. Aileye yeni bir bireyin katılmasıyla veya kendinden önce hali hazırda bir çocuğunun var olmasıyla birlikte bu sevgi ve ilginin bölüneceğini düşünen çocuk, kendini ikinci planda hissedebilir. Bu durum, hem büyük hem küçük çocukta farklı şekillerde kıskançlık duygusunu tetikleyebilir.

 Örnek: Büyük çocuk, “Eskiden annem babam hep benimle oynardı, şimdi kardeşimle ilgileniyorlar” diyebilirken; küçük çocuk, “Ablam ne isterse oluyor, ben hep bekliyorum” şeklinde yakınabilir.

2. Çocuklar Arasında Hakem Görevi Üstlenmek

Kardeşler arası çatışma sadece anlaşmazlık değil, aynı zamanda sınır koyma, paylaşma ve duygularını ifade etme gibi sosyal becerilerin öğrenilmesini sağlayan önemli fırsat anları olarak düşünülebilir. Ancak çocuklar, özellikle ebeveyn ilgisine ihtiyaç duyduklarında ya da kendilerini haksızlığa uğramış hissettiklerinde, bu çatışmaları bir “şikayet” diline dönüştürebilir. Bu noktada ebeveynlerin sürekli hakem rolüne bürünmesi, çocuklar arasındaki duygusal bağı zedeleyebilir. Adil davranılmadığını düşünen çocuk öfke, kırgınlık ya da değersizlik hissiyle karşı karşıya kalabilir.

 Örnek: Sürekli “Tamam ama o henüz küçük, sen büyüksün, idare et” denilen büyük çocuk, kardeşine karşı öfke duyabilir.

3. Çocukların Birbiriyle Kıyaslanması

Ebeveynler, bazen bir davranışı öğretebilmek ya da istenilen bir tutumu kazandırabilmek için kıyaslama yapma ihtiyacı duyabilirler. Bu yaklaşım, her ne kadar çocuğu eleştirmek veya duygularını incitmek amacıyla değil, çoğu zaman çocukların örnek almalarını sağlamak, çocukları motive etmek ya da onları doğru yolda yönlendirmek amacıyla yapılıyor olsa da bu kıyaslamalar, çocuğun kendi kimliğini değersizleştirilmiş hissetmesine yol açabilir. Kardeşler arasında gizli bir rekabet ortamı oluşabilir ve çocuğun kıskançlık duygusu beslenebilir.

Örnek: Küçük çocuk “Abim gibi başarılı değilim” diyerek içine kapanabilir, büyük çocuk ise “Kardeşim kadar uslu olmadığım için kardeşim kadar sevilmiyorum” düşüncesiyle olumsuz davranışlar sergileyebilir.

4. Ebeveynler Arasındaki Tutarsız Yaklaşımlar

Ebeveynlerin tutarsız yaklaşımları, çocukların hangi kuralların geçerli olduğunu anlamalarını zorlaştırabilir ve kafa karışıklığına yol açabilir; kardeşler arası kıskançlık duygusunu tetikleyebilir. Bir ebeveynin daha hoşgörülü, diğerinin ise daha katı tutumlar sergilemesi, çocuğun, ebeveynlerinin kardeşiyle arasında haksızlık yaptığını düşünmesine neden olabilir. Bu da bir çocuğun diğerine tercih ediliyormuş gibi hissetmesine yol açabilir. Çocuklar, ebeveynlerinin tutumlarındaki farklılıkları gözlemleyerek, kimin daha çok sevildiğini ya da hangisinin daha "avantajlı" olduğunu düşünebilirler.

Örnek: Anne küçük çocuğa daha toleranslı davranırken, baba büyük çocuğa daha fazla ilgi gösteriyorsa her iki çocuk da kendini dışlanmış hissedebilir.

5. Gelişimsel Süreçteki Farklılıklar

Her çocuğun gelişim süreci birbirinden farklıdır. Bir çocuk bağımsızlık kazanmaya çalışırken, diğeri hâlâ temel bakıma ihtiyaç duyabilir. Bu gelişimsel farklılıklar, çocukların kendilerini kardeşlerine göre eksik ya da yetersiz hissetmelerine neden olabilir. Bazı durumlarda, büyük çocuk kardeşinin gördüğü ilgiyi tekrar kazanmak için yaşından küçük davranışlar sergileyebilir; suyu biberonla içmek isteme, alt ıslatma ya da bebeksi konuşmalar bu davranışlara örnek verilebilir. Öte yandan, küçük çocuk da abla ya da abisini model alarak onun yaptığı her şeyi yapmak isteyebilir; bu da kendi yaşına uygun olmayan davranışlara yönelmesine neden olabilir.

 Örnek: Büyük çocuk, “Ben her şeyi kendim yapmak zorundayım, kardeşim hiçbir şey yapmıyor” diye şikâyet edebilir. Küçük çocuk ise “Ablam her şeyi biliyor ve yapabiliyor, ben hiçbir şey yapamıyorum” şeklinde düşüncelere kapılabilir.

Ebeveynlere Tavsiyeler: Kardeş Kıskançlığı ile Başa Çıkma Yolları

1. Kıyaslamadan Uzak, Kabul Edici Bir Yaklaşım Benimsemek

Her çocuk, kendine özgü bir yapıya ve gelişim sürecine sahiptir. Her biri farklı hızlarda gelişir ve farklı güçlü yönlere sahip olabilir. Bu farklılıklar, çocuğun kişiliği ve gelişiminin doğal bir parçasıdır. Ebeveynler, her çocuğu olduğu haliyle kabul etmeli ve kıyas yapmamaya özen göstermelidir. Çocukların birbirleriyle kıyaslanması, yetersizlik hissine yol açabilir ve kardeşler arasında rekabeti artırabilir. Bu nedenle, her çocuğun özgün özelliklerine saygı gösterip, destekleyici bir tutumla yaklaşmak, hem bireysel gelişimlerine hem de kardeşlik ilişkilerine olumlu katkı sağlayabilir.

Öneri: Bir çocuğunuz duygularını kolayca paylaşabiliyorken, diğeri içine kapanıksa, her ikisinin de farklı ifade yolları olabileceğini kabul etmek, her çocuğun kendini güvende hissetmesini ve benlik saygısının yükselmesini sağlayabilir.

2. Kardeşler Arasında Hakem Olmak Yerine Rehber Olmaya Çalışmak

Kardeşler arasında yaşanan anlaşmazlıklar, gelişimsel sürecin doğal bir parçası olabilir. Bu tür durumlarda ebeveynlerin hemen araya girip hakemlik yapması yerine rehberlik eden bir duruş sergilemesi, çocukların hem kendilerini daha iyi tanımalarına hem de problem çözme becerilerinin gelişmesine katkı sağlayabilir.

Öneri: “Bu durumda sen ne hissettin?”, “Sence kardeşin ne düşünmüş olabilir?” gibi sorularla çocukların yaşadıkları durumu anlamlandırmalarına ve çözüm yollarını aramalarına destek olabilirsiniz.

3. Kardeşler Arası Dengeyi Destekleyen Alanlar Oluşturmak

Kardeşler arasında sağlıklı ilişkiler geliştirebilmek için hem birlikte geçirilen zamanlara hem de bireysel sınırlara özen göstermek faydalı olabilir. Ortak oyunlar, paylaşılan anlar kardeşlik bağını güçlendirebilirken; her çocuğun kendine ait bir alanının ve özel zamanının olması, bireyselliğini korumasına yardımcı olabilir. Çocuklar, yalnız kaldıkları anlarda dinlenme, kendini ifade etme ve bağımsızlaşma fırsatı bulurken; ebeveynle bire bir geçirilen zaman da kendilerini değerli hissetmelerini sağlayabilir. Bu nedenle çocuklarla ayrı ayrı da belirli zaman dilimlerinde kaliteli vakit geçirmek önem arz etmektedir.

Öneri: Oyuncaklarını paylaşmak istemeyen bir çocuğa “Paylaşmak güzeldir ama paylaşmak zorunda değilsin” demek ya da “Şimdi seninle boyama saati yapabiliriz, sonrasında da kardeşinle oyun saati yapacağız” demek sınırları, güveni hem de bağları güçlendirebilir.

4. Pedagog/Psikolog Desteği Almak

Kardeş kıskançlığı, çocuklar için sık karşılaşılan ve tamamen doğal bir duygu olabilir. Çocuklar zaman zaman kardeşlerinin sahip olduklarını istemek, dikkat çekmeye çalışmak ya da sevgiyi paylaşmakta zorlanmak gibi durumlar yaşayabilirler. Özellikle yoğun ya da uzun süren kıskançlık durumlarında, bir pedagog ya da çocuk psikoloğundan destek almak, çocuğun yaşadığı duyguları daha iyi anlamlandırmasına ve uygun baş etme yolları geliştirmesine yardımcı olabilir.