Sosyal Dışlanma: Nedenleri ve Başa Çıkma

DIŞLANMA NEDİR?

İnsan doğası gereği sosyal bir canlıdır. Günlük yaşam içinde bir yere ait hissetme, bir topluluk içinde aktif rol alma arayışındadır. Bu topluluk bizim yakın arkadaşlarımızdan, iş arkadaşlarımızdan ve ailemizden oluşabilir. Bizi topluma bir şekilde bağlayan ve bir bütün haline uyum içinde gelmemize olanak sağlayan pek çok topluluk sayılabilir. Bu topluluklardan herhangi birinin dışında bırakılmak, kişide aidiyet duygusunun kaybına yol açar. 

Toplumun bir parçasından veya alanından dışlanmış olmak diğer parçalardan ve alanlardan da dışlanmayı beraberinde getirebilir. Yani ekonomik açıdan dışlanmış olan bir kişi sosyal, siyasal veya kültürel alanlarda da dışlanmış hissedebilir. Bu döngüsel bir durum olan sosyal dışlanma kavramını ortaya çıkarır. 

NEDEN DIŞLANMIŞ HİSSEDERİZ?

Dışlanmak zaman zaman herkesin deneyimleyebileceği bir durumdur. Bazen tartışmalar, görüş ayrılıkları, farklı özelliklere sahip olma sonucunda dışlanmış hissetmek muhtemeldir. Nasıl ortak bir yönümüzle bir araya geliyorsak farklılıklarımız da bizi grup içinden ayrıştırabilir. Bu farklı yönlerimizin kötü olduğu anlamına gelmez.

DIŞLANMAK NASIL HİSSETTİRİR?

Dışlanma, bireyin bir yere ait olma ihtiyacının önüne geçen önemli bir engeldir. Kendini güvende hissettiği ve bir bütünün parçası olarak gördüğü o alandan çıkarılmak kişide kontrol duygusunun kaybı olarak gözlemlenebilir. Ait olunmak istenen toplulukların birinden kabul görmemek ve hatta reddedilmek kişide üzüntü, yalnızlık, öfke gibi duyguların ortaya çıkmasına neden olabilir. Öncelikle kişide öfke duygusu gözlemlenir. Dışlanma, topluluk içinde olmanın karşısında duran bir engellenmedir. Engellenmeler kişilerde öfke duygusunu uyandırır. İlerleyen süreçlerde dışlanma devam ediyorsa bireyde ait hissetme ihtiyacının doyurulmamasına bağlı gelişen üzüntü ve yalnızlık hissi baş gösterir. Dışlanma hissi fiziksel acıya oldukça benzer şekilde bireyde acı duygusunu ortaya çıkarır. Kişi bu olumsuz duygudan ve kötü anılardan uzaklaşmak isteyebilir. Bunu da sağlamanın en kısa yolunu telafi etme davranışı ile gösterir. Kişi bir daha dışlanmamak adına topluluğun kendisini benimsemesi için büyük çabalar içine girer. Dışlanma ihtimalini ortadan kaldırmak adına kendinden ödünler vererek devamlı telafi davranışına gider. Bu çoğu zaman kendini gerçekleştiren kehanet olarak görülen döngüsel bir yol izler. Kişinin bu kez dışlanmamak için gösterdiği yoğun çaba sebebiyle dışlanması ile sonuçlanabilir.

Dışlanma kişinin kendi hakkındaki düşüncelerini de ciddi boyutta etkileyebilir. Başkalarının kendisi hakkında olumsuz düşüncelere sahip olması kişinin kendisine yönelik düşüncelerinin de olumsuza çevrilmesini tetikleyebilir. “Beni davet etmediler. Benden hoşlanmıyorlar veya beni unuttular. Ben değersiz bir insanım” şeklinde birbirini takip eden düşünceler dışlanma hissinin sonucu olarak ortaya çıkabilir. “Beni nasıl davet etmezler? Bana bunu nasıl yaparlar?” şeklinde öfkenin eşlik ettiği düşüncelere de rastlamak mümkündür. Bireyin kendine olan saygısının da yoğun şekilde dışlanma etkisi altında kaldığı gözlenebilir.

ERGENLİK DÖNEMİNDE DIŞLANMA 

Ait olma duygusu özellikle ergenlik döneminde büyük bir öneme sahiptir. Arkadaş çevresi tarafından kabul edilmeyen, dışlanan ve akran zorbalığına maruz kalan ergenler bu durumla baş etmekte zorlanabilir. Fiziksel görünüşleri, ortak ilgi alanlarının olmaması, ekonomik durum, kültürel farklılıklar gibi pek çok sebeple ergen grupları arasında dışlanan bireyler olabilir. Ergenin sosyal hayatındaki olumsuz durumlar ve dışlanma hissi, ergenin kendine olan güvenini ve akademik başarısını büyük ölçüde etkiler. Dışlandığı ve kabul görmeyeceğine inandığı bir ortamda bulunmak istemeyebilir. Bu dışlanma hissi ergenin okuldan uzaklaşmasına sebep olabilir. Çoğunlukla ergenlik dönemindeki bireyde kendini topluluktan geri çekme, kaçınma davranışı görülebilir. Dışlanmaya yönelik herhangi bir durumla karşı karşıya kalmaktansa sessiz kalmayı tercih edebilir. Gelişime en açık olduğu dönemde, ergenin çevreye olan ilgi, alaka ve motivasyon kaybı önüne çıkan fırsatlarda geri durmasına sebep olabilir. Ergenin dışlanma durumunda hissettiği öfke, saldırgan davranışlar ile de kendini gösterebilir. Duyguları kontrol etmek ergenlik döneminde zordur. Dışlanmanın yarattığı baskı ile ergen için kontrol ve kendini doğru ifade edebime çok daha güç olacaktır.

Ebeveynler için de en az ergenlik dönemindeki bireyin yaşadığı kadar zor ve karmaşık bir durumdur. Ebeveynler, çocuğunun zarar görmesine engel olmak isterler ancak bununla nasıl doğru bir şekilde baş edilebileceğine bir cevap bulamayabilirler. Bunun için bir psikoloğa danışarak yola devam etmek çok daha etkili olacaktır.

DIŞLANMAYLA NASIL BAŞ EDERİZ?

Öncelikle gerçekten bir dışlanma durumu mevcut mu bunun gerçekliğini incelemek gerekir. Dışlanıp dışlanmadığına dair olan bireyin sahip olduğu kanıtlar sorgulanmalıdır. Eğer elde var olan kanıtlar dışlanma denilebilmek için yetersiz ise ait olduğumuz topluluk ile yüzleşmek önemli bir adımdır. Kendi duygu ve düşüncelerimizi açıklayarak durumu daha iyi analiz edebiliriz. Sorunların çözümü ve topluluk içindeki varlığın devamı için doğru bir şekilde iletişime geçmek atılabilecek uygun adımlardan biri olabilir. Topluluğun tamamına bunu açıklamaktansa daha yakın hissettiğimiz topluluk içinden biriyle düşüncelerimizi paylaşmak tercih edilebilir bir yol olacaktır. Ancak elindeki kanıtlar doğrultusunda kişi bir dışlanma durumu ile karşı karşıya olduğuna daha yakın hissediyorsa izlenecek yol daha farklıdır.

Dışlanma ile uzun süre karşı karşıya olan kişilerde ait olma ihtiyacının zedelenmesine engel olmak amacıyla grubun beklentilerine uygun olduğunu ispatlama çabasına girdiği gözlemlenebilir. Topluluğun parçalarından biri olduğunu göstermek için çalışmalara başlayabilir. Tüm çabaların sonuçsuz kaldığını gözlemlediği bir senaryoda sosyalleşmek için ortak paydada birleşebileceği yeni bir topluluğa dahil olmak olası çözüm yollarından biridir. Bu süreçte durumu birlikte analiz edip destek alabileceği bir psikologla görüşmek etkili olacaktır.

Bunun tam aksine kişi daha agresif davranışlar göstererek bu şekilde kabul edilmek konusunda ısrarcı olabilir. Sürekli dışlandığı bir ortama maruz kalma kişilerde yalnızlık hissine yol açabilir ve dışlanma korkusu ile insanlardan daha da uzaklaşabilir. Sosyal izolasyon, depresyon, yoğun öfke ve kendine yönelen olumsuz düşünceler ile baş başa kalabilir. Bu durumda da yine baş etme becerilerini güçlendirmek adına bir psikologdan yardım almak faydalı olacaktır.